Evropski novac bi trebao doprinijeti razvoju najmanje razvijenih područja zemalja koje žele pristupiti Evropskoj uniji ili su već njeni članovi.
Sredstava iz fondova za pretpristupnu pomoć, a kasnije nakon članstva i fondova Evropske unije, dostupna su onoliko koliko određena država zna pripremiti kvalitetnih projekata i povući ta sredstva te ih iskoristiti za planiranu namjenu.
Tako je, recimo Bugarska, evropska sredstva iskoristila za izgradnju metroa u Sofiji, koja bi trebala biti završena 2019.
Komesar za proširenje EU-a Johannes Hahn najavio je značajno povećanje bužeta za pretpristupnu pomoć (IPA) zemljama kandidatima i potencijalnim kandidatima za naredni budžetski period i kazao da se to uglavnom odnosi na zemlje zapadnog Balkana.
On je najavio povećanje pretpristupne pomoći sa trenutnih 11.7 milijardi na 14, 5 milijardi eura za budžetski period od 2021. do 2027. godine.
Strukturni fondovi
Analitičar iz Zagreba Davor Gjenero objašnjava da su pretpristupni fondovi uvijek relativno skromni i ne služe drugom, nego da zemlje u pristupnom procesu mogu obaviti obaveze koje imaju kada je u pitanju zadovoljavanje kriterija za članstvo u EU.
“Vi da biste, primjerice, postali članica EU-a morate ispunjavati neke ekološke standarde. Da biste to mogli napraviti u procesu pristupanja vam Evropska komisija, kroz svoj budžet, pomaže da to napravite. Vi, primjerice, morate ukinuti onaj baterijski način uzgoja pilića, kakav je funkcionirao do tada, jer je to protivno evropskim standardima. Evropska komisija osigurava sredstva za to“, ističe Gjenero.
Razlika u pripremljenosti
Tendencija je, kaže Davor Gjenero, da se za ravnomjeran društveni razvoj izdvaja sve manje.
“Kada pogledate razliku u tome kako su prošle pojedine nove članice, onda se vidi da su zemlje koje su 2004. pristupile prošle puno bolje, nego one koje su pristupile 2007. ili Hrvatska. Razlika je u tome što su ove članice 2004. bile bolje pripremljene za apsorpciju evropskih sredstava, prije svega neke poput Poljske. Ali, nije samo stvar u tome, nego se i okolnosti unutar Evropske unije mijenjaju“, ističe on.
Dodaje da pravi razvoj ne dolazi iz pristupnih, nego poslije iz strukturnih fondova Evropske unije, “zbog toga što je EU shvatio da kao efikasni državni savez može funkcionirati samo u uvjetima relativno ravnomjerne razvijenosti“.
Draško Aćimović, donedavni ambasador BiH u Briselu i potpredsjednik Socijaldemokratske partije BiH podsjeća da trenutna IPA II za period 2014-2020 za zemlje proširenja iznosi oko 11.7 milijardi eura i da su prvenstveno strateški usmjerena na političke i ekonomske reforme.
Prioriteti su, navodi on, vladavina prava, borba protiv organiziranog kriminala i korupcije i ekonomske reforme.
Slabi rezultati u navedenim oblastima kada je u pitanju, smatra on, su pokazatelj da se IPA sredstva ne koriste na adekvatan način.
“Za BiH je npr. planirano skoro 166 miliona evra, s tim što za period 2018-2020 uopšte nisu alocirana sredstva, jer ne ispunjavamo odgovarajuće uslove i jedina je zemlja iz regiona za koju ta sredstva nisu određena. Za regionalne projekte EU-a je u okviru IPA II alocirala skoro 4,5 milijardi evra. Ne ulazeći u to da li je ovo dovoljno, evidentno je da ne koristimo sredstva na adekvatan način, niti ih iskorištavamo u potpunosti. Za pomoć se možemo obratiti našim susjedima Srbiji i Hrvatskoj koji imaju dobra iskustva sa povlačenjem novca iz EU fondova. Moramo prestati misliti samo na današnji dan, kritikovati i analizirati ,a konkretno se baviti stvarima koji nam mogu stvoriti uslove da se za dvije do tri godine promjeni na bolje ekonomska slika zemlje“, navodi on.
Evropska komisija redovno i na godišnjem nivou objavljuje dokumente i izvještaje kojima su jasno definirane obaveze i uslovi koje zemlje proširenja treba da ispune u procesu približavanja Evropskoj uniji, a Aćimović kaže da su IPA sredstva namijenjena kao pomoć u ispunjavanju tih uslova.
Pozdravlja najavu komesara Hahna o povećanju sredstava za regiju, ali se nada da će ista biti usmjerena u konkretnije projekte i oblasti od kojih će građani moći imati direktne benefite.
“Ujedno potrebno je pokazati i fleksibilnost kada je u pitanju zadavanje uslova jer nizak nivo iskorištenosti IPA sredstava pokazuje da aktuelni sistem ne funkcioniše u potpunosti. Ovo govorim iz razloga jer posljednja ispitivanja pokazuju da je podrška EU integracijama u BiH drastično opala u odnosu na prethodnu 2017. godinu i ona trenutno iznosi oko 56 posto. Ove cifre pokazuju da u cijelom sistemu nešto ne štima i da građani ne vide nikakvu korist od silnih reformi o kojima se konstantno priča. Ovo je zabrinjavajuće i mora što prije da se mijenja. Zbog toga očekujem da EU dodatna sredstva usmjeri u oblasti gdje će građani imati konkretne benefite, a ne dodatne namete, kojih smo svjedoci posljednjih mjeseci, a sve pod plaštom potrebnih ekonomskih reformi. BiH treba od oktobra stabilnu vlast na svim nivoima koja će napokon pokrenuti zemlju naprijed“, navodi on.
Aćimović smatra da su zemlje regije na pravi način iskoristile sredstva EU-a, a da je BiH tu izuzetak.
“BiH je od ukupno alociranih sredstava za IPA 2014-2017, ugovorila samo 87 miliona evra, a isplačeno je samo 44,7 miliona, ili 21 posto. S druge strane, Srbija ima dva puta veću procentualnu stopu iskorištenosti IPA sredstava. Znači u BiH ne koristimo dovoljno. Zatim, sama činjenica da opada podrška evropskim integracijama, govori da se IPA sredstva ne koriste pravilno i u potrebnim oblastima jer građani to jednostavno ne osjete“.
Potrebna promjena svijesti
Sredstva, nastavlja on, moraju biti pametnije usmjerena i u konkretnije oblasti. S druge strane, kaže, i rad vlasti u zemlji mora biti usmjeren u tom pravcu.
“Konstantno se govori o potrebi izgradnje autoputeva i saobraćajne infrastrukture i tu se slažem ali putevi moraju biti građeni po normalnim cijenama i uz studije isplativosti. Pogledajte samo na putu ka Višegradu koliko je tunela izgrađeno u vrijeme Jugoslavije, a ovi sadašnji tuneli koji se prave u BiH koštaju kao da su zlatom optočeni . Tu nam također treba pomoć iz EU-a da uvedu red. Mogućnosti povlačenja sredstava iz EU-a su velike i to nisu samo IPA fondovi. Možemo mnogo učiniti na zapošljavanju naših građana, razvoju poljoprivrede i drugih sektora kojima bi zaustavili odlazak naših ljudi u Evropu. Mi moramo Evropu dovesti u BiH da investira i povući sve novce koje imamo na raspolaganju iz EU-a kako bi zaustavili odlazak naših ljudi“.
Aćimović smatra da mora doći i do promjene svijesti u BiH i regiji o svrsi korištenja sredstava.
Nekako je postalo “normalno”, ističe on, da zemlje uzimaju kredite jer je lakše ispuniti uslove, a ne fondove EU-a koji su u suštini besplatni.
“Onog trenutka kad mi u BiH EU uslove počnemo da shvatamo kao potrebu zbog nas samih, a ne kao uslove koje nam EU “nameće”, onda će doći i do iskrene opredijeljenosti istinskim reformama kao što je i u zemljama regiona“, tvrdi Aćimović.
Marko Kmezić, profesor Univerziteta u Grazu, ističe da je iskorištenost evropskih sredstava u Srbiji ispod 50 posto.
Pitanje je, nastavlja, ko je za to najodgovorniji.
“Podeljena je odgovornost između centralne vlasti i lokala. Opštine i jedinice lokalne samouprave pišu projekte i oni treba da zatraže te pare te ih iskoriste onda kad ih dobiju. Imamo i neskorišćenost već odobrenih projekata“, kaže Kmezić.
Odgovor na malu iskorištenost tih sredstava je po Kmeziću obrazovanje kadrova koji bi bili zaduženi za taj sektor.
“Potrebni su treninzi, gde se prate pozivi i pišu projekti za IPA-u i kasnije da se to transparentno i odgovorno koristi. Isti su okviri za sve naše zemlje, iskorištenost evropskih sredstava je ispod 50 posto“, navodi.
Budžet EU-a se mijenja
Smatra da bi Evropska unija neiskorištena sredstva, koja su već odobrena, mogla ponovno uputiti u regiju u vidu pomoći za civilno društvo.
Dobijanje evropskih sredstava, ističe Kmezić, je uvezano s političkim kriterijima, pa je lakše dobiti kredit od trećih zemalja koji je povoljan, a za koji se ne vežu bilo kakvi uslovi.
Kako tvrdi analitičar Gjenero, od početka eurointegracija pojavio se jedan problem, a on je da su u svakoj državi granične, rubne, regije zaostajale u razvoju u odnosu na ostatak države.
“Nakon integracije zaostajale su samo one države koje su bile na vanjskim granicama. Kada je u pitanju, primjerice, Slovenija, su najrazvijenije regije one koje su uz austrijsku granicu, a najnerazvijenije one koje su uz hrvatsku granicu. Zato oni kroz evropske fondove više investiraju u recimo Posavsku regiju, nego u Gorenjsku, koja je razvijenija. Problem je sada za članice, koje su na nižem stupnju razvoja, pojavljuje zbog novih prioriteta Evropske unije i zbog pomaka koji se dešavaju u budžetu nakon što je jedna visokorazvijena država, Velika Britanija, donijela odluku o izlasku iz Evropske unije“, kaže Gjenero.
Gjeneo navodi da se u takvim uvjetima, s jednom razvijenom članicom manje, i s velikim troškovima koji su vezani uz zbrinjavanje izbjeglica i migranata, budžet Evropske unije mijenja, te se samim tim smanjuju njihove dvije najveće stavke, ona za poljoprivredu i ona za strukturne fondove i rastu stavke za evropsku sigurnost i zaštitu vanjskih granica.
Izvor: Al Jazeera | Harun Cero
