Zagađenje zraka na Zapadnom Balkanu uzrok je prijevremene smrti 30.000 ljudi godišnje, procjene su Evropske agencije za životnu sredinu. Udisanje zagađenog zraka dovodi do povećanja smrtnosti, skraćenja životnog vijeka i rasta broja hroničnih bolesti, dok zdravstveni troškovi koje plaćaju građani i građanke Zapadnog Balkana postaju sve veći.
Smanjenje zagađenja zraka je javno-zdravstvena mjera koja bi direktno uticala na povećanje kvaliteta života i zdravlja građana, a indirektno i na smanjenje stope smrtnosti.
Loš kvalitet zraka na Zapadnom Balkanu, koji ovu regiju stavlja na vrh liste najzagađenijih u Evropi, i dalje doprinosi sve većem pogoršanju javnog zdravlja. Zemlje regiona posebno su ugrožene, jer sa zagađenjem zraka u kombinaciji sa nižim stepenom ekonomskog razvoja, siromaštvom i zdravstvenim sistemima koji su prilično lošem stanju, dobijamo smrtonosnu situaciju.
Neki od glavnih izvora zagađenja zraka na Zapadnom Balkanu su upotreba uglja za proizvodnju energije, industrijske emisije, sagorijevanje otpada, poljoprivredne i građevinske aktivnosti, transportna vozila i dizel generatori. Ovi izvori su jedno od glavnih mjesta nastanka praškastih materija (PM2.5 i PM10), ozona, azotnih oksida, sumpor dioksida, ugljen dioksida i teških metala koji su globalno odgovorni za milione prijevremenih smrti godišnje. Efekti izloženosti zagađenju zraka su različiti, od kliničkih efekata poput infekcije donjeg respiratornog trakta, do prijevremene smrti, odnosno povećane smrtnosti od moždanog udara, bolesti srca, hroničnih plućnih bolesti, karcinoma pluća i akutnih respiratornih infekcija. Prema procjeni Evropske agencije za životnu sredinu u zemljama Zapadnog Balkana zagađen zrak dovodi do ukupno 30.000 prijevremenih smrti uslijed prekomjernog zagađenja praškastim materijama PM2.5, ozonom (O3) i azotnim dioksidom (NO2).
Zajednički istraživački centar Evropske unije ističe da zagađenje zraka u prosjeku doprinosi između 4 i 19 procenata ukupnog prijevremenog mortaliteta i smanjuje očekivani životni vijek za između 0,4 i 1,3 godine u zemljama Zapadnog Balkana. Procjenjuje se da je izlaganje čvrstim česticama (PM2.5) odgovorno za 75 procenata svih smrtnih slučajeva povezanih sa izlaganjem zagađenom zraku. Vrijednosti o dozvoljenim emisijama zagađujućih materija definisane u smjernicama o kvalitetu zraka – u Albaniji, Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori, Sjevernoj Makedoniji, Kosovu i Srbiji veće su nego u većini država članica Evropske unije.
Da bismo spasili ljudske živote i sačuvali javno zdravlje neophodno je što prije poboljšati kvalitet zraka, ali i javno zdravlje kroz unapređenje zdravstvenih sistema. Potrebno je definisati smanjenje zagađenja zraka kao nacionalni, regionalni i međunarodni prioritet, i integrisati ga u procese planiranja razvoja države i gradova. Ono što je najvažnije jeste da ove mjere ne ostanu mrtvo slovo na papiru već da se za njihovo sprovođenje obezbijede adekvatni resursi. Zato bi zemlje Zapadnog Balkana morale povećati novčana sredstva u nacionalnom i lokalnim budžetima za kontrolu zagađenja i odrediti prioritete vodeći se smanjenjem uticaja emisije zagađujućih materija na stanovništvo i životnu sredinu.
Kako bi se unaprijedio nadzor nad zagađivačima i poboljšao kvalitet zraka potrebno je izgraditi multisektorska partnerstva na lokalnom, nacionalnom i regionalnom nivou. Prevencija nezaraznih bolesti koje su posljedica lošeg kvaliteta zraka treba biti integrisana među prioritete ekoloških politika. Sve ovo mora biti praćeno i borbom protiv klimatskih promjena, koje sve više utiču na gotovo sve aspekte života. Da bi se smanjila smrtnost, produžio životni vijek i umanjili zdravstveni troškovi udisanja zagađenog zraka, potrebna je i borba građana odozdo, jer samo solidarno i na regionalnom nivou moguće je riješiti pitanje zagađenja zraka, koje ne poznaje granice između država Zapadnog Balkana.
Da zajedno sačuvamo i produžimo život, priključi se solidarnoj borbi građana Zapadnog Balkana, budi dio kampanje “Ujedinjeni Balkan za čist zrak”: bit.ly/UjedinjenBalkan
Više o kampanji “Ujedinjeni Balkan za čist zrak saznajte na: ekoforumzenica.ba/projekti/ujedinjeni-balkan-za-cist-zrak/ (Š. B.)
