Iz Misije OSCE-a u Bosni i Hercegovini navode da poštivanje drugih, bez obzira na vjersku, kulturnu ili etničku pripadnost, moraju svi štititi, dodajući da osuđuju jezik podjela koji koriste pojedini lideri u RS-u.
Dok međunarodna zajednica oštro osuđuje retoriku podjela rukovodstva Republike Srpske (RS) tokom obilježavanja neustavnog dana ovog entiteta i poziva nadležne organe da sprovedu temeljne i blagovremene istrage o potencijalnim motivima zasnovanim na predrasudama, Tužilaštvo Bosne i Hercegovine “prati sva zbivanja” koja se mogu odnositi na krivična djela iz njihove nadležnosti.
Evropska unija (EU) je oštro osudila negativnu i zapaljivu retoriku podjela rukovodstva RS-a tokom proslave 9. januara, podsjećajući na, ukoliko se situacija dodatno pogorša, paket alata kojim raspolaže, uključujući sankcije, kao i mogućnost da ponovno razmotri svoju sveukupnu pomoć.
“Takva retorika i djelovanje su dodatno pojačali tenzije u zajednicama širom zemlje i doveli do daljnje eskalacije trenutne političke krize. To ugrožava stabilnost i prosperitet zemlje, i u potpunoj je suprotnosti s njenom EU perspektivom, koja se može zasnivati samo na jedinstvenoj, ujedinjenoj i suverenoj Bosni i Hercegovini. Proslava dana RS-a također nije u skladu sa Ustavom BiH, kako je presudio Ustavni sud Bosne i Hercegovine”, navodi se u odgovoru Petera Stanoa, glasnogovornika Evropske unije u Bruxellesu, Balkanskoj istraživačkoj mreži Bosne i Hercegovine (BIRN BiH).
Kako navodi Stano, EU je više puta pozivala rukovodstvo RS-a da se suzdrži od ovakvih postupaka i retorike, te da sporove rješava dijalogom i pravnim sredstvima u okviru državnih institucija kako bi doprinijeli okončanju zabrinjavajućeg trenda mržnje i netolerancije. To mora uključiti zaustavljanje veličanja ratnih zločinaca, kao i negiranje ili veličanje njihovih zločina, dodaje Stano.
“Stoga apelujemo na sve lidere, uključujući rukovodstvo Republike Srpske, da okončaju neprihvatljive korake podjela i u potpunosti se vrate radu državnih institucija (…) Ukoliko se situacija dodatno pogorša, EU raspolaže širokim paketom alata, uključujući postojeći okvir EU sankcija, kao i mogućnost da ponovno razmotri svoju sveukupnu pomoć”, zaključuje Stano.
Iz Misije OSCE-a u Bosni i Hercegovini navode da poštivanje drugih, bez obzira na vjersku, kulturnu ili etničku pripadnost, moraju svi štititi, dodajući da osuđuju jezik podjela koji koriste pojedini lideri u RS-u.
Izrazili su uznemirenost incidentima u Bijeljini, odnosno Janji, Prijedoru, Brčkom, Gacku, Istočnom Sarajevu, Ilidži i Foči, za koje se, kako navode u Misiji, čini da su povezani sa sve većom upotrebom takve retorike podjela. Ovi incidenti, kako dodaju, ukazuju na hitnu potrebu da lideri na svim nivoima smire tenzije i promoviraju konstruktivan dijalog.
“Nadležni organi za sprovođenje zakona i tužilaštva, u skladu sa svojom odgovornošću da suzbijaju ovakve incidente, trebalo bi da sprovedu temeljne i blagovremene istrage o potencijalnim motivima zasnovanim na predrasudama, u skladu s važećim zakonodavstvom. Odlučnim akcijama, vlasti moraju počinioce pozvati na odgovornost i osigurati sigurnost žrtava, i na taj način poslati snažan signal da takvi incidenti nisu prihvatljivi i da se neće tolerisati”, navode iz Misije.
Iz Ureda za odnose s javnošću Ambasade Sjedinjenih Američkih Država (SAD) u BiH su naveli da je obilježavanje dana Republike Srpske 9. januara neustavno, podsjećajući da su odluke Ustavnog suda BiH konačne i obavezujuće za oba entiteta i Brčko distrikt.
„SAD oštro osuđuje govor mržnje, veličanje ratnih zločinaca i provokativne incidente kao što su bili oni usmjereni protiv povratnika u Republiku Srpsku tokom prethodnog vikenda. Pozivamo nadležne vlasti, da bez odlaganja, provedu istragu o ovim incidentima, a njihove vinovnike pozovu na odgovornost“, naveli su u odgovoru BIRN-u BiH iz Ureda za odnose s javnošću Ambasade SAD-a.
Iz Državnog tužilaštva za BIRN BiH je rečeno da oni prate sva zbivanja koja se mogu odnositi na krivična djela iz njihove nadležnosti, te da postupaju i po prijavama građana, udruženja i nevladinog sektora.
Državno tužilaštvo je sredinom 2017. godine podiglo optužnicu koja se odnosila na neizvršenje odluke Ustavnog suda BiH o raspisivanju referenduma o 9. januaru, koju Sud BiH nije potvrdio, podsjetio je glasnogovornik Boris Grubešić.
Sud BiH je ovu optužnicu odbio jer iz dokaza nije moguće izvesti zaključak o postojanju osnovane sumnje da su optuženi počinili kazneno djelo “neizvršenja odluke Ustavnog suda BiH”.
Tužilaštvo nakon toga nije podizalo druge optužnice za nepoštivanje odluka Ustavnog suda, a Milorad Dodik je, kao tadašnji predsjednik entiteta RS, naknadno najavio pokretanje novih referenduma.
Sud BiH donio je ranije nepravosnažnu presudu protiv Fatmira Alispahića, kojeg optužnica tereti za izazivanje nacionalne, vjerske i rasne mržnje, razdora i netrpeljivosti objavljivanjem tekstova na portalu Antimigrant.ba.
Druga prvostepena oslobađajuća presuda se odnosi na pripadnike Ravnogorskog pokreta Dušana Sladojevića, Slavka Aleksića i Riste Lečića. Njih je Tužilaštvo BiH optužilo za izazivanje nacionalne, rasne i vjerske mržnje, razdora i netrpeljivosti na području Višegrada i okoline u martu 2019. godine.
U februaru 2018. godine Apelaciono vijeće Suda BiH potvrdilo je presudu kojom su predsjednik Udruženja porodica nestalih Sarajevsko-romanijske regije Milan Mandić i troje uposlenika “Elta” televizije oslobođeni krivnje za izazivanje nacionalne, rasne i vjerske mržnje, razdora i netrpeljivosti.
Baza podataka “Mapiranje mržnje” BIRN-a BiH je zabilježila niz incidenata u Brčkom, Prijedoru, Gacku, ali i tokom defilea u Banjoj Luci povodom obilježavanja Dana RS-a. Osim političara iz ovog entiteta, bili su prisutni ministri Vlade Srbije, ali i predstavnici “Noćnih vukova RS”, ogranka ruskog moto kluba čiji članovi zagovaraju prorusku politiku i uticaj, kao i francuski zastupnici u Evropskom parlamentu Thierry Mariani i Herve Juvin iz desničarske konzervativne stranke Nacionalni skup Marine Le Pen.
Tokom prethodnih dana mediji su prenijeli saopćenje Ambasade Francuske u Bosni i Hercegovini u kojem se navodi da nisu bili obaviješteni o dolasku parlamentaraca te zemlje 9. januara na obilježavanje neustavnog dana Republike Srpske u Banjoj Luci.
Na zvaničnom Facebook profilu Ambasada Njemačke je napisala da su s velikom zabrinutošću pratili svečanosti povodom godišnjice osnivanja RS-a, koje je Ustavni sud BiH proglasio neustavnim.
“Agresivni nacionalizam i retorika podjela stoje na putu saradnji između različitih strana. Pozivamo političke aktere da se vrate dijalogu u državnim institucijama, kako bi zajednički rješavali probleme ove zemlje”, navode iz Ambasade.
Defileu 9. januara u Banjoj Luci prisustvovali su i zamjenik ministra odbrane BiH Mirko Okolić, zamjenik načelnika Zajedničkog štaba Oružanih snaga (OS) BiH generalmajor Gojko Knežević i komandant Operativne komande OS-a BiH generalmajor Radovan Ilić, kao i brigadir Milorad Krajšumović, komandant 3. pješadijskog puka (RS), i brigadir Zoran Dunović, zamjenik komandanta Komande podrške Oružanih snaga BiH za operacije.
Sifet Podžić, državni ministar odbrane je kazao da se, na osnovu prijava putem etičke linije Ministarstva i snimaka obilježavanja neustavnog dana RS-a moglo vidjeti da je pet pripadnika Oružanih snaga i njegov zamjenik prisustvovali tom događaju. Kako je rekao, nakon preliminarne analize, on je načelniku zajedničkog štaba Oružanih snaga naredio da se pokrene postupak protiv pripadnika Oružanih snaga.
„Istovremeno ja sam pokrenuo postupak protiv mog zamjenika gospodina Okolića, što se, protivno Krivičnom zakonu BiH, nije pridržavao odluka Ustavnog suda BiH“, rekao je ministar Podžić.
Ustavni sud BiH 28. marta 2019. godine usvojio je zahtjev devet delegata Vijeća naroda Republike Srpske i proglasio je ovaj dan neustavnim i diskriminirajućim.
U odluci je utvrđeno da član Zakona o danu RS-a koji glasi: “Na osnovu potvrđene volje građana Republike Srpske, 9. januar se utvrđuje kao dan Republike”, nije u skladu sa Ustavom BiH, Međunarodnom konvencijom o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije i Evropskom konvencijom za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda.
Uprkos tome, nastavilo se obilježavanje ovog dana, a ovog puta su u nekoliko bosanskohercegovačkih gradova zabilježeni incidenti i provokacije, o čemu je BIRN BiH ranije pisao.
